سلول واحد سازنده‌ی همه‌ی جانداران است. بدن انسان حدود 50 ميليون ميليون سلول دارد. هر روز سلول‌های مرده‌ی پوست از سطح آن جدا می‌شوند و سلول‌های تازه‌ای جای آن‌ها را می‌گيرند، گلبول‌های قرمز تازه جای گلبول‌های فرسوده و در حال مرگ را می‌گيرند. سلول‌های جديد نيز پوشش درونی دستگاه گوارش را نوسازی می‌کنند. همه‌ی کارهايی که جاندران انجام می‌دهند در نتيجه‌ی واکنش‌هايی شيميايی است که درون سلول‌ها انجام می‌شود.

  نظريه‌ی سلولی

  نظريه‌ی سلولی پس از ساختن نخستين ميکروسکوپ‌ها پيشنهاد شد. اين نظريه سه اصل دارد:

  • سلول کوچک‌ترين واحد زنده است که می‌تواند به طور مستقل فعاليت کند.

  • سلول واحد پايه‌ای همه‌ی جانداران است؛ همه‌ی جانداران از يک يا شمار بسياری سلول ساخته شده‌اند.

  • هر سلول با تقسيم سلولی از سلول ديگری پديد می‌آيد؛ سلول خود به خود نمی‌تواند پديد آيد.

  برای هر قانونی يک يا چند استثنا وجود دارد. در مورد نظريه سلولی، ويروس‌ها استثنا هستند. سلول‌ها ساختار و سازمان‌بندی سلولی ندارند و اين که آيا به راستی موجود زنده هستند، جای بحث دارد.

  سلول‌ها و جاندران

  جانداران را می‌توان برپايه‌ی سازمان‌بندی درونی سلول‌هايشان رده‌بندی کرد. همه‌ی جانداران، پرو کاريوت يا يوکاريوت هستند. سلول‌های پروکاريوتی از سلول‌های يوکاريوتی ساده‌تر هستند، هسته‌ای که با غشايی از ديگر بخش‌های سلول جدا شده باشد، ندارند و سازمان‌بندی درونی پيچيده‌ای، شبيه سلول‌های يوکاريوت ندارند. باکتری‌ها پروکاريوت هستند. سلول‌های يوکاريوتی بزرگ‌ترند و سازمان‌بندی درونی پيچيده‌ای دارند. تفاوت‌های اصلی پروکاريوت‌ها و يوکاريوت‌ها در جدول آمده است.

  پروکاريوت‌ها

  نخستين جانداری که چند ميليون سال پيش روی زمين پديد آمد، يک پروکاريوت بود. اين واژه به معنی «پيش از هسته» است زيرا ماده‌ی ژنتيکی اين جاندارن (DNA) را غشايی دربرنگرفته است و بنابراين هسته‌ی حقيقی ندارند. از اين رو، پروکاريوت‌ها را به عنوان جانداران پيش از يوکاريوت‌ها در نظر می‌گيرند، اما آن‌ها در چند مورد موفقيت‌های بيشتری به دست آورده‌اند. آن‌ها بسيار بيش‌تر از يوکاريوت‌ها (حدود دو برابر) روی زمين زندگی کرده‌اند، شمارشان از يوکاريوت‌ها بسيار بيش‌تر است (روی پوست شما بيش از جمعيت انسان‌های روی زمين، باکتری وجود دارد) و آن‌ها جاهای بسيار گوناگونی را پر کرده‌اند. برای مثال، برخی باکتری‌ها می توانند در جريان‌های آتشفشانی در دمای بالاتر از 90 درجه سلسيوس زندگی کنند.

  بيش‌تر باکتری‌ها سلول‌های کروی يا ميله‌ای شکل هستند که چند ميکرومتر طول دارند. ديواره‌ی سلولی محکم آن‌ها از پپتيدوگليکان ساخته شده است، ماده ای که ويژه‌ی باکتری‌ها است. زير ديواره‌ی سلولی، غشای سطحی سلول جای دارد که ساختمان آن به ساختمان غشای سلول‌های يوکاريوتی بسيار شبيه است. اين غشا محتويات سلول را به طور کامل دربرمی‌گيرد. برخی از گونه‌های باکتری‌ها، کپسول نيز دارند. کپسول پوشش چسبناکی در بيرون ديواره‌ی سلولی است که از مرگ باکتری‌ها، تجزيه شدن آن‌ها در اثر آنزيم‌های گوارشی يا حمله دستگاه ايمنی ميزبان جلوگيری می‌کند.

  غشای سطحی سلول باکتريايی بخشی را به نام سيتوپلاسم در برمی‌گيرد که دارای DNA ، RNA ، پروتئين و مولکول‌های کوچک است. باکتری‌ها در بخشی از سيتوپلاسم به نام «هسته‌سا» (نوکلوييد) يک مولکول DNA حلقوی دارند. چند حلقه کوچک‌تر از DNA به نام پلاسميد در سيتوپلاسم پراکنده‌اند. پلاسميدها در زيست‌شناسی اهميت بسيار دارند زيرا آن‌ها اغلب درای ژن‌هايی مقاومت به پادزی‌ها هستند و می‌توان از آن‌ها در مهندسی ژنتيک برای جابه‌جايی ژن ميان سلول‌ها به کار برد.

  باکتری‌ها با گوارش برون سلولی تغذيه می‌کنند. آن‌ها به پيرامونشان آنزيم ترشح می‌کنند و فراورده‌های محلول را جذب می‌کنند. به طور معمول، دانه‌های گليکوژن و قطره‌های ليپيد در سيتوپلاسم باکتری‌ها وجود دارد و اندوخته‌ی محدود اين مولکول‌های درشت به شمار می‌آيد. باکتری‌ها می‌توانند آنزيم‌های گوناگونی را بسازند و برخی از گونه‌های آنها می‌توانند نفت و پلاستيک را گوارش دهند. پروتئين‌ها روی ريبوزوم‌های پروکاريوتی ساخته می‌شوند و تنفس سلولی روی چين‌خوردگی‌های غشای سلول (مزوزوم‌ها) انجام می‌شود.

  برخی باکتری‌ها توانايی جابه‌جايی دارند و می‌توانند شنا کنند. آن‌ها رشته‌های نازکی به نام تاژک دارند که مانند پروانه قايق موتوری می‌چرخند و باکتری‌ها را در جهت‌های مختلف به جلو می‌رانند. برخی از باکتری‌ها رشته‌های بسيار نازکی به نام پيلوس دارند که به آن‌ها امکان «ارتباط جنسي» را می‌دهد. در اين فرايند که هم‌يوغی ناميده می‌شود، پيلوس‌های دو باکتری به هم می‌پيوندند و مجرای نازکی را می‌سازند که از آن‌جا پلاسميدها از يک سلول به سلول ديگر جابه‌جا می‌شوند.

  يوکاريوت‌ها

  همه‌ی گونه‌های جانوران، گياهان، قارچ‌ها و آغازيان از سلول‌های يوکاريوت ساخته شده‌اند. واژه‌ی يوکاريوت به معنای «هسته‌ی حقيقي» است، زيرا DNA سلول‌های يوکاريوتی را غشای هسته در بر می‌گيرد. سلول‌های يوکاريوتی اندامک‌های ديگری نيز دارند که بخش‌های گوناگون سلول را می‌سازند. مواد شيميای که در يک فرايند خاص، مانند فتوسنتز يا تنفس سلولی، درگيرند درون بخش ويژه‌ای جای گرفته‌اند و از بقيه سيتوپلاسم جدا نگه داشته می‌شوند. اين سازمان‌بندی باعث می شود واکنش‌های شيميايی يک فرايند با سرعت و کارايی چشمگيری رخ دهند و در روند واکنش‌های فرايندهای ديگر دخالت نکنند.

  اگر يک سلول جانوری را زير ميکروسکوپ نوری ببينيد، چنانچه به درستی رنگ‌آميزی شده باشد و اندکی نيز خوش شانس باشيد، می‌توانيد هسته، هستک، کروموزم‌ها (اگر سلول در حال تقسيم شدن باشد) و حتی دستگاه گلژی، ميتوکندری‌ها و ذره‌های غذای اندوخته شده را هم ببينيد. اما اگر می‌خواهيد درون سلول را با دقت بيش‌تر ببينيد، بايد از ميکروسکوپ الکترونی کمک بگيريد. مايعی که فضای بين اندامک‌ها را پر می‌کند، سيتوزول نام دارد. سيتوزول مخلوط پيچيده‌ای از آنزيم‌ها، فراورده‌های گوارشی (مانند آمينواسيدها) و مواد دورريز است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: